Słowiańscy Łucznicy

ZABYTKI GRZYBOWA

GRODZISKO

Położone jest w południowej części Grzybowa zwanej Rabieżyce, w nieznacznie zaznaczonej w terenie dolinie strumienia Struga.

Ślady pobytu człowieka w Grzybowie sięgają okresu meozolitu. Na terenie grodziska w czasie prac archeologicznych znaleziono dużą liczbę zabytków krzemiennych mezolitycznych i neolitycznych sprzed ok. 8000 – 1000 lat p.n.e. Znaleziono też fragmenty glinianych naczyń neolitycznych. W okresie wpływów rzymskich (od początku n.e. do ok. 400 r. n.e.) istniała osada, czego dowodzą znalezione fragmenty wyrobów z brązu i szkła.

Jednak największe osadnictwo istniało tu w X w. W latach ok. 915 – 930 powstał tu duży gród, który prosperował do drugiej połowy X w. Z końcem okresu świetności Grzybowa wiąże się powstanie silnego ośrodka osadniczego w Gnieźnie. Być może mieszkańcy Grzybowa w związku z podniesieniem się poziomu wód w rzece Struga i podtopieniem grodu przenieśli się na pagórkowaty teren dzisiejszego Gniezna? Pozostaje to w sferze przypuszczeń podobnie jak i informacja podana w kilku naukowych opracowaniach, że w Grzybowie urodził się Ziemomysł, Ojciec Mieszka I.

Grodzisko jest bardzo duże, jego powierzchnia wraz z wałami wynosi 4,7 ha, a obszar wnętrza 2,3 ha . Grzybowski gród powstał ok. 915 – 935 r. w dwóch etapach: pierwszym jako mały gródek w częścipółnocno-zachodniej obecnego grodziska, o średnicy ok. 80 m , w drugim etapie powstał gród o kształcie zachowanego grodziska. Przeżywał okres rozkwitu bardzo krótko, bo tylko do drugiej połowy X w.
Gród w Grzybowie istniał do połowy XI w., później został opuszczony, a z biegiem czasu jego wnętrze zamienione w... pola uprawne.

Ciekawostką jest fakt, że w 1811 r. na terenie grodziska obozował oddział wojsk napoleońskich.

Pierwsze prace archeologiczne prowadził tutaj badacz niemiecki Wilhelm Schwarz w latach siedemdziesiątych XIX w., odkrywając kości zwierzęce i ułamki ceramiki. W końcu XIX w. znaleziono srebrny skarb ukryty w naczyniu glinianym.

W latach trzydziestych XX w. badał grodzisko ówczesny gimnazjalista Olgierd Brzeski przebywający w gościnie u właścicieli Grzybowa – Lutomskich. Brzeskiego tak zafascynowało grodzisko, że po burzliwych przejściach II wojny światowej, studiach w Szwajcarii i pracy w Kanadzie, w 1991 r. przy Poznańskim Towarzystwie Przyjaciół Nauk powołał Fundację Brzeskich, której celem jest finansowanie badań archeologicznych m. in. grodziska w Grzybowie.

Sam też brał czynny udział w pracach wykopaliskowych. W 2000 r. powstało Towarzystwo Przyjaciół Grodu w Grzybowie, które stawia sobie za zadanie wspieranie badań, popularyzacje ich wyników oraz zagospodarowanie terenu dla potrzeb ruchu turystycznego. Badania grodziska prowadzone są od 1990 r., obecnie przez Ekspedycję Wykopaliskową w Grzybowie kierowaną przez Mariusza Tuszyńskiego, pod kuratelą prof. Zofii Kurnatowskiej.

W wyniku dotychczasowych prac przebadano ok. 10% powierzchni grodziska. Znaleziono kilka tysięcy różnego rodzaju zabytków m. in. ułamki z ceramiki (z których udało się zrekonstruować kilkadziesiąt naczyń), wiele wyrobów z kości (szydła, igły, groty strzał), kamienia (osełki, przęśliki), drewna (strzała, fragment koła), żelaza (noże, szpile) i metali kolorowych (ozdoby za srebra, ołowiu). Sensacją było odkrycie po 1999 r. – zapewne dalszych części skarbu odnalezionego w XIX w. – prawie 700 fragmentów monet i 150 ozdób. Monety są dirhemami arabskimi pochodzącymi z okresu od VIII w. do 954 r. W 2003 r. odnaleziono na terenie grodziska cenny pierścień wikingów wykonany z brązu. Znalezisko to pozwala na przypuszczenia, że w grodzie służyła drużyna wikingów być może jako straż rezydującego tu księcia.

Ustalono też konstrukcję wałów i rodzaj zabudowy wnętrza grodu. Gród otoczony był potężnym wałem o konstrukcji skrzyniowej, wzniesionym w dwu etapach. Jego szerokość u podstawy wynosiła ok. 27 m , wysokość sięgała 16 m (dziś to byłaby wysokość pięciopiętrowej kamienicy), obecnie zachowane wały mają wysokość do 9 m . Do budowy wałów użyto ok. 60 tys. m³ drewna, w większości dębowego oraz ok. 85 tys. m³ ziemi (dziś musiałoby materiał ten transportować ok. 20 tys. ciężkich samochodów np. marki Tatra).

W wałach znajdowały się dwie bramy – wieże – główna od strony wschodniej i boczna od strony północnej. Na terenie grodu istniał wał wewnętrzny, dzielący go na dwie części (gród główny i podgrodzie?). Konstrukcja wałów była identyczna jak wałów w później powstałych grodach w Gieczu, Gnieźnie i Poznaniu.

Wnętrze grodu było zabudowane drewnianymi domami, odkryto m. in. relikty kuźni. Gród zamieszkany był przez ok. 1000 osób tj. 7 razy więcej osób niż liczy Grzybowo obecnie. Charakter znalezisk m. in. uzbrojenia, ozdób dowodzi wysokiego statusu mieszkańców oraz prowadzenia przez nich handlu dalekosiężnego. Z racji wielkości i centralnego położenia w państwie piastowskim spełniał on bardzo ważną rolę. Badania prowadzone w latach kolejnych odsłonią zapewne wiele tajemnic tego miejsca.

W 2002 r. na terenie grodziska obecny jego właściciel – Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy – postawił zabytkową, drewnianą chałupę z początku XIX w. z Dziekanowic k. Gniezna. Stanowi ona bazę dla archeologów prowadzących badania.

Od 2001 r. istniejące we Wrześni Towarzystwo Przyjaciół Grodu w Grzybowie organizuje corocznie w ostatnie sobotę i niedzielę sierpnia Ogólnopolskie Zjazdy Wojowników Słowiańskich z bogatym programem m. in. turniejami wojów, pokazami dawnych rzemiosł i jadła, weselem słowiańskim oraz zabawami plebejskimi.
Z grodziskiem jest związana Drużyna Książęca Grodu Grzybowskiego występująca na licznych turniejach wojów i rycerzy w kraju